«Καπετάν Κεμάλ, ο σύντροφος»: Ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ

Νεαρός εθνικιστής που πέρασε στην απέναντι όχθη κι έγινε κομμουνιστής. Τούρκος ο ίδιος, πολέμησε στον ελληνικό εμφύλιο στο πλευρό του «Δημοκρατικού Στρατού». Μια πολυ ενδιαφέρουσα ιστορία, αυτή του 93χρονου σήμερα Μιχρί Μπελί («καπετάν Κεμάλ», στο βουνό) ξετυλίγεται στο πολύ καλό ντοκιμαντέρ του Φώτου Λαμπρινού που παρουσιάστηκε τον Μάρτιο στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης και, την εβδομάδα που μας πέρασε, στον όμορφο κινηματογράφο «Τριανόν» της μικρής μας πόλης (η αφίσα από το moviereviews.gr).

Η ζωή του «καπετάν Κεμάλ» έχει όλα τα στοιχεία μιας κινηματογραφικής ταινίας. Μιας κανονικής περιπέτειας με πολλά στοιχεία που κινούν την περιέργεια. Ο Μιχρί Μπελί, γεννημένος στη Σηλυβρία της ανατολικής Θράκης, έγινε κομμουνιστής στην Αμερική όπου πήγε για σπουδές τον μεσοπόλεμο. Αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των καταπιεσμένων μαύρων του αμερικανικού νότου, επέστρεψε στην Τουρκία, διώχθηκε, πέρασε κι από το Παρίσι και, μέσω Βουλγαρίας, βρέθηκε το 1946 στα βουνά της Ροδόπης να πολεμάει στο πλευρό των Ελλήνων συντρόφων του. Επέστρεψε στην Τουρκία όπου τον περίμεναν νέες διώξεις και φυλακές, έφυγε στη Σουηδία, μετά ξανά στην Τουρκία για να επιστρέψει το 2007 στα βουνά της Ροδόπης μαζί με τη συγγραφέα σύζυγό του Σεβίμ, και να ξανασυναντηθεί με τους παλιούς συντρόφους του, αυτή τη φορά μπροστά στην κάμερα του σκηνοθέτη Φώτου Λαμπρινού.

Το θέμα του καλογυρισμένου ντοκιμαντέρ είναι ο ίδιος ο καπετάν Κεμάλ και όχι ο εμφύλιος στην Ελλάδα ή η πονεμένη ιστορία της αριστεράς στην Τουρκία. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι αυτός που κινεί την αφήγηση και συγκινεί όταν για παράδειγμα ξαναθυμάται και τραγουδά τον ύμνο του ΕΛΑΣ στα Τούρκικα, όπως τον είχε μεταφράσει ο ίδιος, όταν διαβάζει Ρήγα Φεραίο ή όταν συναντιέται με παλιούς συντρόφους. Δεν το κρύβει ότι του αρέσει να μιλούν γι αυτόν και να τον παινεύουν. Δείχνει και σήμερα ότι υπήρξε γοητευτικός νέος με ωραίο χαμόγελο.

Από την άλλη πλευρά της κάμερας, ο σκηνοθέτης δίνει μαθήματα απλότητας, σοβαρότητας και -το σημαντικότερο- χωρίς καμμία σοβαροφάνεια και καθόλου πομπώδεις σαχλαμάρες. Είναι από τις σπάνιες φορές που βλέπω ελληνικό ντοκιμαντέρ όπου ο αφηγητής δε σε εκνευρίζει, δε σε κοιμίζει, δεν απαγγέλλει και δε σου κάνει μάθημα. Νομίζω μάλιστα ότι και τα άλλα ελληνικά ντοκιμαντέρ που έχω δει τα οποία σέβονταν και το θέμα και τον θεατή και έκαναν και λίγο χιούμορ, ήταν πάλι του Φώτου Λαμπρινού. Ο σκηνοθέτης είναι γνωστός και για τα εξαιρετικά ιστορικά επίκαιρα που μοντάρει και σχολιάζει στην κρατική τηλεόραση. Πριν τον «Καπετάν Κεμάλ» προβλήθηκε μάλιστα και ένα τέτοιο με θέμα τον Κονδύλη και τις περιπέτειες της δημοκρατίας στο μεσοπόλεμο. Ήταν τόσο καλό που κόντεψε να επισκιάσει το κύριο φιλμ της βραδιάς.

Ο «καπετάν Κεμάλ» ατύχησε πάντως από την άποψη της προσέλευσης του κοινού, τουλάχιστον στην μικρή μας πόλη. Την Τετάρτη στο Τριανόν, δεύτερη από τις συνολικά τρεις μέρες προβολής του ντοκιμαντέρ, ο κόσμος ήταν ελάχιστος αλλά χειροκρότησε. Όσοι το έχασαν ας ψάξουν να το βρουν. Μέχρι τότε ας διαβάσουν μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Μιχρί Μπελί, από το 2007 που γυριζόταν το ντοκιμαντέρ, στην εφημερίδα «Μακεδονία«.